سونوگرافی یکی از روش‌های تشخیص بیماری در پزشکی است. به این روش اکوگرافی، پژواک‌نگاری و صوت‌نگاری نیز گفته می‌شود. این روش بر مبنای امواج فراصوت و برای بررسی بافت‌های زیرجلدی مانند عضلات، مفاصل، تاندون‌ها و اندام‌های داخلی بدن و ضایعات آن ها پایه‌گذاری شده است. سونوگرافی برای افراد باردار نیز کاربردهای وسیعی دارد. امروزه از سونوگرافی برای کاربردهای درمانی نیز استفاده می‌شود. شرکت طب سازه گستر، در راستای تجهیز مراکز درمانی و تصویربرداری پزشکی، تامین کننده انواع دستگاه‌های سونوگرافی است.
کلمه سونوگرافی از لفظ لاتین sound به معنی صوت و نیز graphic به معنی شکل و ترسیم گرفته شده است. ultrasound نیز از ultra به معنی ماورا و sound به معنی صوت یا صدا گرفته شده است.
همان طور که احتمالا می‌دانید، در روش‌های تصویربرداری با اشعه ایکس، مانند رادیوگرافی ساده یا سی تی اسکن، بدن تحت تابش مقدار مشخص و بی ضرری از اشعه یونیزان قرار می‌گیرد. البته اگر مقدار اشعه از حد مشخصی بیشتر باشد، ممکن است، باعث بروز اشکالاتی در کارکرد سلول‌ها شود. اما نکته جالب اینجاست، که در سونوگرافی از اشعه ایکس برای مشاهده تصاویر داخل بدن استفاده نمی‌شود.
سونوگرافی از چه زمان وجود دارد؟
در سال ۱۸۷۶ میلادی ، فرانسیس گالتون برای اولین بار به وجود امواج فراصوت پی برد. در زمان جنگ جهانی اول، کشور انگلستان برای کمک به جلوگیری از غرق شدن غم‌‌انگیز کشتی‌هایش توسط زیردریایی‌های کشور آلمان در اقیانوس آتلانتیک شمالی، دستگاهی برای کشف زیردریایی‌ها به کمک امواج صوتی به نام Sonar ابداع کرد. این دستگاه امواج فراصوت تولید می‌کرد و در پیدا کردن مسیر کشتی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. این تکنیک در زمان جنگ جهانی دوم تکمیل شد و بعدها به صورت گسترده‌ای در صنعت این کشور برای آشکارسازی شکاف‌ها در فلزات و سایر موضوعات مورد استفاده قرار گرفت. از کاربرد به خصوصی که انعکاس صوت در جنگ و صنعت داشت Sonar به علم پزشکی وارد و تبدیل به یک وسیله تشخیصی بزرگ در علم پزشکی شد.
نخستین دستگاه تولید کننده امواج فراصوت در پزشکی، در سال ۱۹۳۷ میلادی توسط دوسیک اختراع و روی مغز انسان امتحان شد. اگر چه اولتراسوند در ابتدا فقط برای مشخص کردن خط وسط مغز بود، اکنون به صورت یک روش تشخیصی و درمانی مهم در آمده و پیشرفت روز به روز انواع دستگاه‌های تولید اولتراسوند، تحولات عظیمی در تشخیص و درمان در علم پزشکی به وجود آورده است.
دستگاه سونوگرافی چگونه عمل می‌کند؟
در سیستم‌های فراصوت، پالس‌های مکانیکی با فرکانسی در محدوده فراصوت، توسط پراب مخصوص منتشر می‌شود. این پراب‌ها دارای آرایه‌ای از فرستنده‌های فرا صوت هستند. بخشی از امواج منتشر شده در محیط (در اینجا بافت‌های زیستی)، با برخورد به مرزهای دو بافت با چگالی متفاوت، دچار بازتابش یا اکو می‌شوند. میزان این بازتابش وابسته به امپدانس انتشار امواج فراصوت در دو محیط است. در حقیقت، عملکرد سیستم‌های تصویربرداری آلتراسوند، براساس تشخیص تاخیرهای سیگنال‌های دریافتی و پالس‌های ارسال شده شکل گرفته است.
در کاربردهای پزشکی، امواج فراصوت با فرکانس‌هایی در فاصله ۱ مگاهرتز تا ۱۸ مگاهرتز، به کار گرفته می‌شود. فرکانس‌های بالا نیازی به فرستنده‌هایی با ابعاد کوچک‌تر دارند و با توجه به کوتاه تر شدن طول موج، امکان دستیابی به رزولیشن بالاتر را فراهم می‌کنند. اما با این وجود، با افزایش فرکانس، میزان تضعیف سیگنال در محیط انتشار افزایش می‌یابد. به همین دلیل رنج فرکانس معمول ۳ الی ۵ مگاهرتز است.
برای تشخیص سرعت سیالات، مانند سرعت جریان خون، می‌توان از اثر داپلی نیز بهره گرفت. با توجه به اثر دوپلر حرکت سیال موجب ایجاد شیفت فرکانسی در امواج بازتابیده شده می‌شود. میزان این شیفت فرکانس وابسته به اندازه و جهت سرعت می‌باشد.
با افزایش فرکانس، الگوی تابش فرستنده به حالت ایزوتروپیک نزدیک می‌گردد. برای متمرکز کردن پالس‌های ارسالی در یک راستا و حتی یک نقطه خاص باید از پراب‌های آرایه فازی، استفاده کرد. این پراب‌ها شامل چندین فرستنده یا گیرنده پیزوالکتریک بر روی خود هستند و می‌توانند به صورت یک ردیف (یک بعدی) و یا چندین ردیف (دو بعدی) کنار هم چیده شده باشند. در حالت پسیو، می‌توان چیدمان این المان‌ها را به نحوی طراحی کرد که لوب اصلی الگوی تابش آنتن در یک راستای خاص متمرکز شود.
در حالت اکتیو فاز، با ایجاد تاخیرهای کنترل شده، در پالس‌های ارسالی توسط هر المنت، می‌توان جهت لوب اصلی را نیز بدون تغییر موقعیت مکانیکی فرستنده، تغییر داد. در فرستنده‌های آرایه فازی دو بعدی اکتیو، امکان فوکوس کردن در یک نقطه خاص نیز فرآهم می‌شود. این خصوصیت امکان ایجاد تصاویر دو بعدی و سه بعدی را بدون تغییر دادن مکان پراب، فراهم می‌کند.
سونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟
برای انجام سونوگرافی بیمار بر روی تخت دراز می‌کشد و پزشك متخصص سونولژیست ژل خاصی را بر روی پوست بیمار در محل مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس یك دستگاه كوچك را كه با سیمی به دستگاه مركزی سونوگرافی متصل شده است، بر روی پوست قرار می‌دهد. ژل گفته شده اجازه می‌دهد كه امواج فراصوتی راحت‌تر و به شكل یكنواخت‌تری به درون بدن نفوذ كنند.
پزشك دستگاه را بر روی پوست حركت می‌دهد تا قسمت‌های مختلف درون بدن را از زوایای مختلف ببیند. این تصاویر بر روی مانیتور مركزی دستگاه دیده می‌شوند. در حین سونوگرافی بیمار لرزش خفیفی را بر روی پوست خود و در محلی كه پروب بر روی پوست قرار گرفته احساس می‌كند. این لرزش ناشی از برخود امواج فراصوتی به پوست بوده و بدون ضرر است. در پایان معاینه بیمار ژل روی پوست خود را با دستمال پاك می‌كند.
معمولا نتیجه سونوگرافی بلافاصله بعد از انجام آن، توسط پزشك متخصص تصویربرداری نوشته شده و همراه با پرینت یا چاپ بعضی تصاویر سونوگرافی به بیمار داده می‌شود.
اجزای مختلف دستگاه سونوگرافی چیست؟
دستگاه سونو دارای قطعات مختلفی است. این قطعات شامل پروپ یا Sound، زاویه، مانیتور برای مشاهده تصاویر منعکس شده از امواج صوتی و انواع پروپ مانند، پروپ خطی Liner، پروپ آندوکاویند یا واژینال و ـپروپ Pectorial می‌باشد.
امروزه برای سونوگرافی، بیشتر از پروپ Pectorial_ Liner استفاده می‌شود. این پروب در تمام طول دوران بارداری قابل استفاده است.
پروپ واژینال معمولا برای تشخیص زودتر دراوایل دوران بارداری استفاده می‌شود مثلاً در خونریزی‌های اوایل دوران بارداری، در اواخر دوران بارداری برای مشاهده وضعیت اسکار سزارین و تشخیص زودرس مالفورماسیون‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع سونوگرافی چیست؟
سونوگرافی، بی خطر و بدون درد است و با استفاده از امواج صوتی تصاویری از قسمت‌های داخلی بدن تهیه می‌کند. این روش به اصطلاح اسکن التراسوند و یا سونوگرافی نامیده می‌شود. سونوگرافی انواع مختلفی دارد، که در ادامه درباره انواع آن‌ها توضیح می‌دهیم.
سونوگرافی جنرال
در سونوگرافی جنرال از یک پروب کوچک به نام مبدل و ژل استفاده می‌شود. این پروب مستقیما برای تهیه تصویر، روی پوست قرار می‌گیرد. امواج صوتی با فرکانس بالا به خاطر وجود ژل مخصوص، از پروب به داخل بدن می‌رود. تکنسین سونوگرافی امواج صوتی برگشت داده شده را جمع آوری می‌کند و با استفاده از کامپیوتر، بازتاب امواج را به تصویر تبدیل می‌کند. در معاینات سونوگرافی از اشعه استفاده نمی‌شود. این موضوع در مقایسه با سایر انواع پرتونگاری، سونوگرافی را ایمن‌تر جلوه می‌دهد. تصاویر ضبط شده در سونوگرافی جنرال زنده و مستقیم است، بنابرای برای بررسی ساختار و حرکت اندام‌های داخلی بدن بسیار مناسب است. این آزمایش حتی می‌تواند جریان خون در رگ‌های خونی را نیز نشان دهد.
سونوگرافی رنگی یا کالر داپلر
داپلر جریان رنگی (CFD) یا تصویربرداری داپلر رنگی (CDI) نوعی سونوگرافی است که جهت‌گیری و سرعت جریان خون را در یک منطقه تعریف شده توسط کاربر نشان می‌دهد. منطقه مورد نظر توسط سونوگراف تعریف شده و تغییرات داپلر به وسیله بازگشت امواج فراصوت از داخل بدن براساس سرعت و جهت متوسط تغییر رنگ می‌دهد.
ظهور سونوگرافی داپلر رنگی موفقیت بزرگی در سونوگرافی پزشکی است. با این تکنیک امکان مشاهده مستقیم جریان خون در قلب به طور مستقیم فراهم می‌شود. چنین تجسمی با رمزگذاری اطلاعات داپلر و نمایش رنگ‌ها به عنوان پوشش روی تصویر قلب حاصل می‌شود. رنگ‌ها بیانگر سرعت و جهت جریان خون در یک قسمت مشخص از تصویر هستند. جعبه رنگ به مناطق نمونه کوچک به اندازه یک پیکسل رنگی تقسیم م شود. هر یک از رنگ‌ها نشان دهنده سرعت متوسط در منطقه است و توسط حجم نمونه‌های مختلف PW اندازه‌گیری و پس از آن، میانگین سرعت به یک رنگ خاص تبدیل می‌شود.
سونوگرافی داپلر
امروزه پزشکان به کمک فناوری به نتایج سریع و عوارض جانبی کم‌تری برای پیدا کردن مشکلات مربوط به سلامتی دست یافته‌اند. سونوگرافی داپلر روشی است، که امکان مشاهده داخل بدن، بدون استفاده از اشعه ایکس و تزریق را به پزشکان می‌دهد. در سونوگرافی داپلر امواج صوتی به تصاویر تبدیل می‌شود و پزشک می‌تواند از تصاویر برای بررسی مشکلات جریان خون مانند لخته شدن رگ‌ها یا انسداد در شریان‌ها استفاده کند. سونوگرافی داپلر یکی از روش‌های اصلی آزمایش ترومبوز ورید عمقی (DVT) است. ترومبوز ورید عمقی (DVT) شرایطی که لخته‌های خون در رگ‌های عمیق بدن، به خصوص در پاها شکل می‌گیرد. DVT، در صورت عدم تشخیص صحیح، می تواند منجر به مشکلات جدی‌تری مانند ایجاد لخته در ریه‌ها شود. این مشکل می‌تواند برای سلامت بیمار، تهدید کننده باشد.
سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی
برخلاف سونوگرافی سنتی دو بعدی، سونوگرافی سه بعدی به پزشک شما اجازه می‌دهد تا عرض، قد و عمق جنین و اندام او را ببیند. این سونوگرافی می‌تواند به تشخیص مشکلات مشکوک در دوران بارداری کمک کند. سونوگرافی سه بعدی همان روش سونوگرافی استاندارد را دنبال می‌کند، اما برای ایجاد تصویر سه بعدی از یک پروب و نرم افزار ویژه استفاده می‌شود. همچنین نیاز به آموزش ویژه‌ای برای تکنسین دارد. به این ترتیب، ممکن است به اندازه گسترده‌ای در دسترس نباشد.
سونوگرافی چهار بعدی ممکن است سونوگرافی پویا سه بعدی نیز نامیده شود. بر خلاف سایر سونوگرافی‌ها، سونوگرافی چهار بعدی باعث ایجاد فیلم متحرک از جنین می‌شود. این آزمایش تصویر بهتری از چهره و حرکات کودک ایجاد می‌کند. همچنین از نکات برجسته و سایه بهره می‌برد. این سونوگرافی مشابه سایر سونوگرافی‌ها انجام می شود اما دارای تجهیزات ویژه‌تری است.
اکوی قلب جنین با سونوگرافی
در صورتي كه پزشک درباره نقص مادرزادي قلب نوزاد مشکوک باشد، اكوكارديوگرافي جنین انجام می‌شود. این آزمایش با استفاده از دستگاه سونوگرافی انجام می‌شود و ممکن است، به طور مشابه با سونوگرافی سنتی بارداری انجام شود، اما شاید هم مدت زمان بیشتری طول بکشد. این آزمایش تصویر عمیق از قلب جنین، شکل و ساختار قلب را نشان می‌دهد.
نمونه برداری با دستگاه سونوگرافی
نمونه برداری با دستگاه سونوگرافی یا بیوپسی CNB تا حدودی شبیه FNA است. در این نوع نمونه برداری، توسط سوزن تا حدودی بزرگ، استوانه‌های کوچکی از بافت منطقه مشکوک و یا توده برداشته می‌شود . CNB معمولا در مطب پزشک و با بی حسی موضعی انجام می‌شود. سوزن حدود ۵ تا ۶ بار وارد منطقه شده و نمونه برداشت می‌کند. CNB گاهی می‌تواند باعث ایجاد کبودی روی پوست شود، اما هیچ‌گونه آثار زخم (اسکار) در بیرون و درون بافت بدن باقی نمی‌ماند. معمولا پزشک با استفاده همزمان از دستگاه سونوگرافی و مشاهده منطقه مورد نظر در مانیتور و یا دستگاه ماموگرافی سوزن را در منطقه مشکوک بدن بیمار وارد می‌کند.
دیدگاه خود را بنویسید